• 10 cze, 2025
• Natasza El Mejri
• No comment

Świadomość pod lupą naukowców: przełomowe badanie testuje dwie konkurencyjne teorie

Jak powstaje nasza świadomość?
Świadomość to jedno z największych naukowych i filozoficznych wyzwań – fundament naszego postrzegania świata, myśli i uczuć. Mimo stuleci badań wciąż nie wiemy dokładnie, gdzie i jak powstaje w mózgu. Teraz międzynarodowy zespół naukowców przeprowadził przełomowy eksperyment, bezpośrednio porównując dwie wiodące teorie świadomości. Wyniki, opublikowane w prestiżowym czasopiśmie „Nature”, rzucają nowe światło na tę zagadkę.

Do tej pory badania nad świadomością często koncentrowały się na jednej koncepcji, prowadzonej przez zwolenników danej teorii. Tym razem jednak naukowcy z konsorcjum Cogitate postanowili podejść do problemu inaczej. „Celem nie było udowodnienie wyższości jednej teorii nad drugą, ale rzetelne przetestowanie ich założeń” – wyjaśnia Lucia Melloni z Instytutu Estetyki Empirycznej im. Maxa Plancka.

Eksperyment poddaje testowi dwie wiodące teorie świadomości

Badanie objęło 256 uczestników w siedmiu laboratoriach na świecie. Naukowcy wykorzystali trzy metody obrazowania mózgu: funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI), magnetoencefalografię (MEG) i wewnątrzczaszkowe EEG (iEEG). Uczestnicy mieli za zadanie klasyfikować obrazy twarzy i przedmiotów, co pozwoliło naukowcom śledzić, które obszary mózgu aktywują się podczas świadomej percepcji.

Testowano dwa konkurencyjne modele:

1. Teorię Globalnej Przestrzeni Neuronowej (GNWT) – zakłada, że świadomość powstaje dzięki nagłej „iskrze” aktywności w korze przedczołowej, która następnie rozprzestrzenia się na cały mózg.
2. Zintegrowaną Teorię Informacji (IIT) – według niej świadomość jest efektem ciągłej synchronizacji między obszarami sensorycznymi z tyłu mózgu.

Test 1: Czy kora przedczołowa jest kluczowa dla świadomości?

GNWT twierdzi, że bez zaangażowania kory przedczołowej (znajdującej się za czołem) nie ma świadomości. Tymczasem IIT uważa, że świadomość rodzi się w tylnych partiach mózgu, bez konieczności udziału przedczołowych struktur.

Wyniki? „Aktywność kory przedczołowej pojawiała się tylko w niektórych zadaniach, np. podczas kategoryzowania obiektów, ale nie podczas rozpoznawania twarzy” – relacjonują badacze. To sugeruje, że jej rola może być bardziej ograniczona, niż zakłada GNWT.

Test 2: Czy świadomość to „iskra”, czy stały proces?

GNWT przewiduje, że świadomość pojawia się jako krótki impuls aktywności, podczas gdy IIT mówi o ciągłej synchronizacji neuronów. Dane z iEEG wskazały na utrzymującą się aktywność w tylnych obszarach mózgu, co bardziej pasuje do IIT. Jednak wyniki MEG nie potwierdziły żadnej z teorii w pełni.

Test 3: Jak rozległe są sieci świadomości?

GNWT zakłada, że świadomość wymaga komunikacji w całym mózgu, podczas gdy IIT skupia się na lokalnych połączeniach. Okazało się, że chociaż początkowo występowała synchronizacja między obszarami wzrokowymi, szybko dochodziło do połączeń z korą przedczołową – co nie do końca pasuje do żadnej z teorii.

Brak jednoznacznego zwycięzcy – co dalej?

Badanie nie rozstrzygnęło, która teoria jest prawdziwa. „Wyniki podważają niektóre założenia obu koncepcji” – przyznaje Alex Lepauvre, współautor badania. Naukowcy podkreślają, że to dopiero początek – na świecie istnieje ponad 20 teorii świadomości, a przetestowano tylko dwie.

„Jeśli naprawdę chcemy zrozumieć świadomość, musimy kierować się danymi, a nie dogmatami” – podsumowuje Melloni. Teraz zespół udostępnia swoje dane innym badaczom, zachęcając do dalszych eksperymentów. Być może odpowiedź na pytanie „Jak powstaje nasza świadomość?” jest jeszcze bardziej złożona, niż się wydaje.

Źródło: Nature, Max Planck Institute for Empirical Aesthetics (DOI: 10.1038/s41586-025-08888-1)